Prawo pracy, a dokładnie Kodeks pracy określa, na czym polega odpowiedzialność finansowa w pracy. Chodzi o sytuacje, kiedy to pracownik ponosi odpowiedzialność materialną za swoje błędy, które spowodowały straty w firmie. Z tego artykułu dowiesz się, jakie są rodzaje odpowiedzialności materialnej pracownika, kiedy pracownik odpowiada za szkodę, a kiedy nie, a także jaką kwotą pracodawca może obciążyć swojego pracownika.
Jaka jest odpowiedzialność finansowa pracownika?
Odpowiedzialność finansowa pracownika (częściej spotkasz się z terminem odpowiedzialność materialna pracownika) to nic innego jak zobowiązanie się pracownika wobec pracodawcy, że w przypadku, kiedy wyrządzi szkodę umyślnie lub nie, to za nią odpowiada i zobowiązuje się do jej naprawienia. Oznacza to, że pracownik musi zapłacić odszkodowanie pracodawcy (lub inną rekompensatę), kiedy na skutek swoich zaniedbań w pracy naraził pracodawcę na szkodę.
Taką odpowiedzialność pracowniczą nakłada na osobę zatrudnioną art. 114 Kodeksu pracy. Dokładnie brzmi on tak:
Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach niniejszego rozdziału.
Z tego przepisu kodeksu pracy wynika, że w związku z zaistniałym zdarzeniem możemy ustalić, czy:
- powstała szkoda z winy umyślnej;
- pracownik nie wypełnił swoich obowiązków, które wynikają ze stosunku pracy;
- można jasno określić sprawcę zdarzenia;
- szkoda powstała w majątku pracodawcy.
Rodzaje odpowiedzialności materialnej pracownika
W przypadku odpowiedzialności materialnej pracownika możemy mówić o dwóch rodzajach zobowiązania:
- Odpowiedzialność za mienie powierzone.
- Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pracodawcy.
Teraz pokrótce dowiesz się, jak odróżnić od siebie te dwa rodzaje odpowiedzialności finansowej w pracy i jaki mają one skutek dla osoby zatrudnionej.
Sprawdź również, na czym polega odpowiedzialność w biznesie.
Odpowiedzialność za mienie powierzone
Odpowiedzialność za mienie powierzone powstaje w sytuacjach, kiedy pracownik przy wykonywaniu swojej pracy zajmuje się własnością innych osób. To może być np. mechanik samochodowy albo pracownik pralni, któremu powierzymy swój samochód do naprawy albo płaszcz do wyprania. Taki rodzaj działań zarobkowych wymaga przy nawiązaniu stosunku pracy dołączenia oświadczenia, z którego jasno wynika odpowiedzialność finansowa w pracy za majątek osób trzecich. Chociaż najczęściej zgoda pracownika na powierzenie mienia zawarta jest po prostu w podpisywanej umowie o pracę. Jeżeli firma powierza mienie swoim pracownikom, to powinna spisać, co zostało przekazane, w jakiej ilości i jaką wartość ma wskazany majątek firmy.
Odpowiedzialność materialna za powierzone mienie charakteryzuje się tym, że osoba zatrudniona jest w pełni odpowiedzialna za wyrządzoną szkodę i przy jej powstaniu to właśnie pracownika podejrzewa się o winę. Winy pracownika nie będzie, o ile udowodni on, że zdarzenie powstało na skutek zaniedbań ze strony pracodawcy.
Warto w tym momencie zaznaczyć, że mienie firmowe może zostać przekazane kilku osobom. Wtedy, żeby powierzenie mienia było prawidłowe, należy określić w umowie, w jakiej części odpowiada za powierzony majątek dany pracownik.
Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy
W przypadku odpowiedzialności finansowej w pracy względem pracodawcy jest trochę prościej. Wystarczy, że pracownik wyrządził szkodę firmie, w której jest zatrudniony i została ona spowodowana brakiem lub niestarannym wykonaniem swoich obowiązków. Jednak kodeks pracy nie określa dokładnie, co kryje się pod pojęciem „naruszenia obowiązków lub nienależytego ich wykonania”.
Jeżeli zdarzenie, do którego doprowadził czyn zatrudnionego, był umyślny, to pracownik odpowiada w pełnej wysokości za straty firmy i musi naprawić szkodę w całości. Natomiast pracodawca ma obowiązek udowodnić winę.
Kiedy pracownik odpowiada za szkodę?
Ważne, że odpowiedzialność materialną za szkodę wyrządzoną pracodawcy ponosi pracownik tylko za swoje działania lub ich brak. Jeżeli do szkody przyczyniła się inna osoba np. przełożony, to osoba zatrudniona nie ponosi winy w całości.
W sytuacjach, kiedy szkoda powstała w wyniku działań kilku pracowników, to pracodawca ustala ich stopień winy. Jeżeli nie jest to możliwe, to każdy odpowiada w równej części za powstałe zdarzenie.
To po stronie pracodawcy pozostaje ustalenie okoliczności zdarzenia oraz wyliczenia wysokości poniesionej przez niego szkody. Kiedy okaże się, że szkoda powstała w wyniku umyślnych działań, to pracownik ponosi odpowiedzialność w pełnej wysokości za swój czyn.
Kiedy pracownik nie odpowiada za szkodę w mieniu?
Pracownik nie odpowiada za szkodę w sytuacji, kiedy wynika ona z prowadzonej przez pracodawcę działalności gospodarczej. Natomiast podjęte działania przez zatrudnionego mieściły się w granicach dopuszczalnego ryzyka, czyli pracownik wypełniał swoje obowiązki prawidłowo, ale mimo to doszło do szkody. W tym przypadku, kiedy doszło do szkody wyrządzonej osobie trzeciej, to odpowie za nią bezpośrednio pracodawca. Po stronie zatrudnionego może pozostać zobowiązanie do naprawienia szkody wynikłej w związku z jego obowiązkami.
Do jakiej kwoty pracodawca może obciążyć pracownika
Wysokość odszkodowania, jakie musi opłacić zatrudniony w związku ze szkodą wyrządzoną pracodawcy, zależy od wielu czynników. Wśród czynników, które wpływają na wysokość odszkodowania, wskażemy:
- wielkość szkody,
- stopień winy pracownika,
- okoliczności powstania zdarzenia,
- wysokość wynagrodzenia pracownika.
W związku z tym nie da się precyzyjnie określić kwoty, jaką pracodawca może obciążyć pracownika. Przepisy kodeksu pracy określają jedynie, że:
- Kwota odszkodowania dla pracodawcy nie może przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody (art. 119 KP). Ten zapis dotyczy tylko tych sytuacji, które wynikły z nieumyślnego działania zatrudnionego.
- Zatrudniony ponosi odpowiedzialność w granicach rzeczywistej straty, jaką poniósł pracodawca i tylko za normalne następstwa działań lub zaniechań, które doprowadziły do powstania tej szkody (art. 115 KP).